Okazuje się, że wiele kobiet nie bardzo zdaje sobie sprawę, co się z nimi dzieje w trakcie trwania cyklu miesiączkowego. Nie wiedzą, co jest normalne, a co powinno skłonić do wizyty u lekarza. Dlatego dziś chcę zrobić Wam małą lekcję biologii 🙂
Ale nie martwcie się, nie będzie nudno! Chcę Wam pokazać, jak ludzkie ciało jest fascynujące i jak (dzielnie!), my kobiety, znosimy ogromne wahania hormonalne na przestrzeni miesiąca.
Czym w ogóle są hormony?
Na początek odrobina definicji, aby zrozumieć, czym jest hormon i na czym polega jego rola. Hormony to chemiczne nośniki informacji przekazywanej między komórkami organizmu poprzez układ krwionośny, oddziałujące na receptory w komórkach.
Czym jest receptor? To struktura komórkowa, posiadająca zdolność swoistego wiązania hormonów oraz uruchamiania biologicznej odpowiedzi komórki. Czyli prościej ujmując, hormony są takimi przekaźnikami różnego rodzaju informacji. Gdy informacja trafia na receptor, uruchamiane bądź hamowane są pewne procesy fizjologiczne.
Czym jest cykl miesiączkowy?
To cykliczne zmiany hormonalne zachodzące w ustroju kobiety pod wpływem zmieniających się stężeń hormonów.
OŚ PODWZGÓRZE – PRZYSADKA – JAJNIKI
Cykl jest regulowany przez układ hormonalny kobiety, pracujący na zasadzie sprzężenia zwrotnego. Tutaj biorą udział takie narządy jak:
- podwzgórze
- przysadka mózgowa
- jajniki
Podwzgórze mózgu kontroluje wszystkie procesy endokrynologiczne. Jest ono wrażliwe na informacje zarówno zewnętrzne (jak światło, stres, zmiany temperatury), jak i wewnętrzne – reaguje na hormony wydzielane przez jajniki.
Dzięki tej koordynacji, podwzgórze wpływa na pracę przysadki, wysyłając m.in. gonadoliberynę (GnRH), która pobudza wytwarzanie hormonów przez przysadkę. Z kolei przysadka wydziela LH i FSH w celu pobudzenia jajników do produkcji estradiolu czy progesteronu.
Gdy poziom hormonów jajnikowych jest wystarczający podwzgórze wysyła sygnał do przysadki do zahamowania wydzielania LH i FSH. Zdrowy organizm bez trudu naturalnie reguluje poziom hormonów.
4 FAZY CYKLU MIESIĄCZKOWEGO
W cyklu miesiączkowym wydzielamy 4 główne fazy:
- Menstruacja (1-5 dzień cyklu)
- Faza folikularna (od pierwszego dnia miesiączki do ok. 10-11 dnia cyklu)
- Owulacja (ok. 12-15 dzień cyklu)
- Faza lutealna (ok. 14-16 – 28-30 dzień cyklu)
Ponadto wyróżniamy także cykl jajnikowy i cykl maciczny.
Cykl jajnikowy
To cykliczne zmiany zachodzące w jajniku pod wpływem hormonów podwzgórzowo-przysadkowych od okresu dojrzewania do menopauzy.
W cyklu jajnikowym w fazie folikularnej następuje wybór i dojrzewanie pęcherzyka dominującego, w fazie owulacyjnej jest uwolnienie komórki jajowej oraz początek przekształcania pęcherzyka jajnikowego w ciałko żółte pod wpływem LH.
W fazie lutealnej następuje pełne unaczynienie komórek ziarnistych i formowanie ciałka żółtego, a tuż przed miesiączką następuje regresja ciałka żółtego.
Cykl maciczny
To cykliczne zmiany zachodzące w endometrium pod wpływem hormonów płciowych jajnika od pierwszego dnia krwawienia do ostatniego dnia przed następnym krwawieniem miesięcznym.
Co się dzieje w poszczególnych fazach cyklu?
MENSTRUACJA
Cykl menstruacyjny kobiety rozpoczyna się krwawieniem miesiączkowym. Podczas pierwszych dni usuwane są z macicy obumarłe, złuszczające się komórki śluzówki, płyn tkankowy oraz krew z pękniętych naczyń krwionośnych.
W trakcie miesiączki kobieta traci ok. 35-60 ml krwi i trwa zwykle od 3 do 5 dni.
Menstruacji często towarzyszą bolesne skurcze w podbrzuszu, ból pleców w części krzyżowej i ud.
Wiele kobiet boryka się z bolesnymi i obfitymi miesiączkami – z czego to wynika? Bolesne miesiączkowanie określa się jako dysmenorrhea i przyczyna może być pierwotna lub wtórna.
Pierwotne bolesne miesiączkowanie zazwyczaj nie wiąże się z żadną jednostką chorobową. Tutaj głównym problemem jest nadmierne wydzielanie prostaglandyn, które między innymi, pobudzają skurcze mięśni gładkich macicy.
W tym wypadku bolesne miesiączki pojawiają się od razu w okresie dojrzewania, a z upływem czasu ból może się zmniejszyć. Ulga może także nastąpić po urodzeniu dziecka.
Wtórne bolesne miesiączkowanie – tutaj przyczyna może leżeć w następujących schorzeniach:
- endometrioza
- torbiele jajników/ mięśniaki macicy
- zapalenie przydatków
- adenomioza
Jeżeli bolesne miesiączkowanie utrudnia funkcjonowanie warto wykonać badania i wykluczyć czy przyczyną mogą być wyżej wymienione choroby.
Również stosowanie antykoncepcji w formie wkładki miedzianej może sprawić, że miesiączka będzie bardziej obfita i bolesna.
Jak sobie radzić przy bolesnym miesiączkowaniu?
Nie zawsze możemy wziąć leki przeciwbólowe, lub one mogą niewiele dawać. Warto wspomóc się naturalnymi metodami:
- ciepłe okłady na brzuch
- ciepła kąpiel/prysznic
- masaż
- medytacja
- lekka aktywność fizyczna (joga, pilates)
- TENS – to przezskórna stymulacja nerwów, opierająca się na działaniu prądów impulsowych niskiej częstotliwości, zbliżonych do częstotliwości prądów fizjologicznych. Ma działanie przeciwbólowe.
- rzucenie palenia (palenie papierosów zwiększa ryzyko bolesnych miesiączek).
FAZA FOLIKULARNA
W tym czasie następuje wzmożone wydzielanie FSH, które wpływa na dojrzewanie pęcherzyków i pobudza rozwój kilku z nich podczas każdego cyklu.
Rozwój pęcherzyka jajnikowego (Graafa) – fazy
- rekrutacja
- dojrzewanie pęcherzyków w warunkach prawidłowej stymulacji gonadotropowej
- selekcja
- wybór pęcherzyka dominującego (o największej ilości receptorów dla FSH)
- dominacja
W tej fazie zasadniczą rolę odgrywają estrogeny – odpowiedzialne są za proliferację komórek w błonie śluzowej macicy (czyli błona jest nadbudowywana i zwiększa swoją objętość). Tworzone są nowe naczynia i gruczoły. Obecność estrogenów w zwiększonym stężeniu pobudza przedni płat przysadki do uwalniania LH. To właśnie ten hormon wraz z FSH wspólnie stymulują owulację
OWULACJA
To wynik wielu zmian morfologicznych i biochemicznych, gdzie dochodzi do uwolnienia komórki jajowej z pęcherzyka Graafa. Owulacji podlega zazwyczaj 1 pęcherzyk (czasem zdarza się 2-3 pęcherzyki).
W trakcie owulacji następuje gwałtowny wzrost stężenia LH (FSH również wzrasta jednak nie w takim stopniu jak LH). Wysoki poziom LH stymuluje niedojrzałą komórkę jajową i osłabia ściany otaczającego ją pęcherzyka. Następuje także wzrost estrogenów, progesteronu i prostaglandyn – to te hormony aktywują mechanizmy odpowiedzialne za pęknięcie pęcherzyka.
Po około 24-30 godzinach od piku LH następuje pęknięcie pęcherzyka Graafa i uwolnienie komórki jajowej, czyli tzw. jajeczkowanie lub owulacja. Zaraz po tym, komórka jajowa jest wyłapywana przez jajowód, gdzie dojrzewa i przekształca się w dojrzałą komórkę jajową. Jajeczko obumiera, jeżeli nie zostało zapłodnione w ciągu około 1 dnia.
Praktycznymi wskaźnikami, świadczącymi, że doszło do owulacji jest zmiana śluzu szyjki macicy na gęsty i białawy (konsystencja białka jaja kurzego), a także podwyższenie temperatury ciała, które rozpoczyna się dzień po owulacji i utrzymuje się przez okres lutealny. Po 2-3 dniach wzrasta poziom progesteronu we krwi do wartości 15-18 ng/mL.
FAZA LUTEALNA
Pozostałe po owulacji resztki pęcherzyka Graafa przekształcają się w ciałko żółte ( pod wpływem FSH i LH), które produkuje estrogeny oraz duże ilości progesteronu, aby przygotować endometrium do implantacji zarodka oraz do utrzymania ewentualnej ciąży.
Hormony produkowane przez ciałko żółte powodują spadek wydzielania FSH i LH przez przysadkę mózgową. Jeśli komórka jajowa nie zostanie zapłodniona, obniżanie się poziomu LH powoduje stopniowe zanikanie ciałka żółtego i spadek poziomu hormonów płciowych, głównie progesteronu.
Następnie ciałko żółte przemienia się w ciałko białawe, które stopniowo zanika. Gwałtowny spadek stężenia progesteronu i estrogenów jest sygnałem do produkcji przez przysadkę FSH, a co za tym idzie zapoczątkowania następnego cyklu miesiączkowego.
Jak hormony działają w poszczególnych fazach cyklu?
FSH
Faza folikularna – stymuluje aktywność komórek ziarnistych,
Faza owulacyjna – sprawia, że powstają receptory dla LH w pęcherzyku dominującym (przygotowuje pęcherzyk do owulacji)
Faza lutealna – stymuluje powstawanie ciałka żółtego i podtrzymuje jego funkcje
LH
Faza folikularna – pobudza biosyntezę androgenów (androstenedionu i testosteronu)
Faza owulacyjna – zapoczątkowuje proces owulacji
Faza lutealna – stymuluje wytwarzanie progesteronu przez ciałko żółte
Estrogeny
Odpowiadają za rozwój żeńskich narządów rozrodczych. Mają również korzystny wpływ na stan psychiczny, emocjonalny oraz libido.
W fazie folikularnej pobudzają komórki macicy do namnażania się i wzrostu. Wpływają również na produkcję charakterystycznego śluzu w szyjce macicy.
Największe stężenie estrogenów można stwierdzić w okresie około owulacyjnym. Badanie stężenia estradiolu w tym czasie jest pośrednim testem potwierdzającym wystąpienie owulacji. Ponadto wysoki poziom estrogenów stymuluje wyrzut LH.
Progesteron
Odpowiednia ilość progesteronu jest niezbędna, aby zaszła owulacja.
Progesteron największą rolę odgrywa w fazie lutealnej. Wspiera implantację zarodka w macicy, a następnie utrzymuje ciążę. Gdy do zapłodnienia nie doszło, poziom progesteronu spada i jest to sygnał dla organizmu, że należy rozpocząć kolejny cykl.
Testosteron i androgeny
Podwyższenie poziomu testosteronu następuje w okresie owulacji i utrzymuje się w fazie lutealnej. Pod wpływem LH wzmaga się synteza androgenów i następuje ich aromatyzacja do estrogenów (tutaj szczególnie androstendion ulega temu przekształceniu). To dzięki testosteronowi kobiety odczuwają zwiększenie libido w trakcie owulacji i mają większą pewność siebie.
Prolaktyna
U zdrowej kobiety prolaktyna na odpowiednim poziomie nie odgrywa znaczącego wpływu na cykl miesiączkowy. Zauważono, że poziomy prolaktyny są wyższe w fazie owulacyjnej i lutealnej niż w fazie folikularnej. Dopiero stan hiperprolaktynemii wpływa na rozregulowanie cyklu, brak owulacji, PMS, a także bóle podczas stosunku.
PMS – czy to normalne zjawisko?
PMS to problem, który dotyczy zarówno kobiet, jak i mężczyzn (oni też cierpią przez te wahania nastrojów, itd. 😉 ).
Jakie są objawy PMS?
- Znaczne zmiany nastrojów
- Płaczliwość
- Nadmierna irytacja, wybuchy złości
- Bóle głowy
- Zatrzymywanie wody w organizmie
- Wzdęcia
- Zwiększona chęć na różnego rodzaju pokarmy (zazwyczaj słodkie)
- Wrażliwość piersi
- Bezsenność
Szacuje się, że aż 75% kobiet cierpi przed miesiączką z powodu PMS! U 20% z nich objawy są tak nasilone, że muszą brać leki przeciwbólowe.
Czy faktycznie taki nasz los kobiet? Czy rzeczywiście PMS musi co miesiąc zbierać swoje żniwo? Czy naprawdę natura tak nas stworzyła, że kobieta ma ciskać gromami na prawo i lewo i za chwilę gorzko zapłakać, a jeszcze za chwilę śmiać się wniebogłosy.
Oczywiście, że nie! W pierwotnych kulturach coś takiego jak PMS nie istnieje. To dlaczego kobiety w uprzemysłowionych cywilizacjach tak cierpią? Wszystko jest spowodowane przez złe nawyki żywieniowe, stres i toksyny środowiskowe.
PMS jest po prostu wynikiem zachwiania równowagi hormonalnej – kiedy zbalansujemy poziom hormonów, to wszelkie przykre objawy znikają lub ulegają znacznemu załagodzeniu.
Jakie suplementy mogą pomóc?
- Magnez
- Witaminy z gr. B – szczególnie B6 i B12
- Olej z wiesiołka/ogórecznika – zawiera przeciwzapalne omega-6
- Kwasy tłuszczowe omega-3 (w szczególności EPA i DHA).
- Dziki pochrzyn, kalina koralowa, siemię lniane
- Probiotyki
Oprócz tego oczywiście redukcja stresu, ruch na świeżym powietrzu, regulacja rytmu dobowego oraz eliminacja stanów zapalnych w organizmie
Bóle migrenowe związane ze zmianą hormonów
Cykliczne zmiany stężenia hormonów płciowych mają związek z występowaniem bólów głowy u kobiet. Często są to bóle migrenowe (bez aury), gdzie ataki następują najczęściej w czasie przed miesiączką (chociaż może się również zdarzać w innych fazach cyklu).
W patogenezie tych bólów głowy najważniejszym czynnikiem jest spadek poziomu estrogenów w późnej fazie lutealnej. Ten stan może się nasilać, gdy kobieta cierpiąca na migrenę przyjmuje tabletki antykoncepcyjne.
Pewne znaczenie przypisuje się również spadkowi poziomu serotoniny, który powoduje obniżenie napięcia ściany naczyniowej oraz ma wpływ na wzmożone uwalnianie prostaglandyn do krwi i nasilenie odczuwanych bóli głowy.
Dostosowanie aktywności fizycznej do fazy cyklu
Tak, tak, to również ma znaczenie! Warto posłuchać swojego ciała i zróżnicować aktywność w zależności od tego, w jakiej fazie cyklu aktualnie się znajdujemy.
Menstruacja – w czasie krwawienia warto wprowadzić delikatną aktywność fizyczną, jak joga, spacerowanie, pilates.
Faza folikularna – tutaj poziom hormonów wzrasta, ciało przygotowuje się do owulacji. W tym czasie można sobie pozwolić na cięższe treningi siłowe czy interwałowe.
Faza owulacyjna – Tutaj również sprawdzą się cięższe treningi, albo ćwiczenia grupowe
Faza lutealna – poziom hormonów zaczyna spadać, warto w tym momencie zwolnić. To dobry czas na rozciąganie, jogę, spacery, spokojne pływanie.
Uff, mam nadzieję, że było ciekawie 🙂 W tym artykule ledwo dotknęłam tematów związanych z zaburzeniami miesiączkowania – to będzie temat na kolejne artykuły, także będę rozwijać te kwestie.
Źródła:
Prof. dr hab. med. Konturek S., Fizjologia człowieka, t. V, Układ trawienny i wydzielanie wewnętrzne, 2000 r.
Gardner D. G., Shoback D., red. Lewiński A., Endokrynologia ogólna i kliniczna Greenspana, T. I., Wyd, Czelej
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK279054/
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2913133/
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK542229/
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/24782009
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC301805/
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3118460/
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6060935/
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3002599/
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3311830/
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5585876/
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6131986/
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6214933/