Oznaczenie poziomu LH i FSH jest bardzo ważne, gdy mamy problemy z płodnością. Są to wyznaczniki dobrej pracy osi podwzgórze-przysadka-jajniki/jądra, więc warto wiedzieć, jaki wpływ mają na nas te hormony, oraz jak możemy wspomóc zrównoważyć ich poziomy.
LH (inaczej nazywany hormon luteinizujący lub lutropina) i FSH (inaczej hormon folikulotropowy lub folitropina) są gonadotropinami glikoproteinowymi, które są złożone z podjednostek alfa i beta. Są wydzielane przez przedni płat przysadki mózgowej w odpowiedzi na hormon uwalniający gonadotropiny (GnRH – gonadoliberynę), uwalniany przez podwzgórze.
LH i FSH wiążą się z receptorami w jajnikach i jądrach, gdzie regulują wydzielanie pozostałych hormonów płciowych. Właściwie to regulują się nawzajem na drodze sprzężenia dodatniego zwrotnego. Na przykład, wzrost stężenia estrogenów w fazie folikularnej wpływa na zwiększone wydzielanie LH i FSH i tym samym przygotowuje organizm kobiety do owulacji. Z kolei progesteron zwiększa czas trwania zwiększonego poziomu LH i FSH poprzedzającego owulację, a także wzmacnia działanie estrogenów.
Funkcje LH
U kobiet lutropina pobudza wydzielanie estrogenów i progesteronu w jajnikach. Wzrost LH w środku cyklu powoduje wystąpienie owulacji. Komórki pęcherzykowe pozostające w jajniku ulegają przemianie w ciałko żółte, które jest wydalane w ciągu 12 dni, jeżeli nie doszło do zapłodnienia. Po owulacji LH stymuluje ciałko żółte, aby produkowało progesteron, który jest odpowiedzialny za utrzymanie ewentualnej ciąży.
U mężczyzn LH stymuluje produkcję testosteronu przez komórki śródmiąższowe jąder (komórki Leydiga). LH wspiera także prawidłowe dojrzewanie plemników. Warto wiedzieć, że zwiększone stężenie testosteronu we krwi hamuje wydzielanie lutropiny.
Funkcje FSH
U kobiet, FSH przede wszystkim wpływa na rozwój pęcherzyka Graafa (jest to pęcherzyk jajnikowy, który otacza komórkę jajową – podczas owulacji pęka i uwalnia komórkę). Folikulotropina pobudza także wydzielanie estrogenów w komórkach ziarnistych pęcherzyków jajnikowych. Zwiększa również aktywność aromatazy (enzymu odpowiedzialnego za przekształcanie androgenów do estrogenów).
U mężczyzn FSH stymuluje spermatogenezę oraz zwiększa wytwarzanie białka wiążącego androgeny w komórkach Sertoliniego, niezbędnego do prawidłowego działania testosteronu.
Jak widać, LH i FSH odgrywają kluczową rolę w procesach reprodukcyjnych, dlatego tak ważne jest ich oznaczenie przy problemach z płodnością.
Jakie są prawidłowe poziomy LH i FSH?
Normy z poszczególnych laboratoriów mogą się różnić, dlatego zawsze swój wynik odnosimy do przedstawionych w nim norm. Tutaj zamieszczam normy z podręcznika endokrynologii, aby mieć ogólny pogląd, jakie powinny być poziomy LH i FSH.
Normy dla LH
Kobiety przed menopauzą:
– faza folikularna – od 1,4 do 9,6 mIU/ml
– okres owulacyjny – od 2,3 do 21 mIU/ml
– faza lutealna – od 0,4 do 20 mIU/ml
Kobiety po menopauzie: 42-188 mIU/ml
Mężczyźni: 1,5-9,2 mIU/ml
Normy dla FSH
Kobiety przed menopauzą:
– faza folikularna – od 3 do 12 mIU/ml
– okres owulacyjny – od 2,3 do 18,5 mIU/ml
– faza lutealna – od 1,4 do 5,5 mIU/ml
Kobiety po menopauzie: 30,6-106,3 mIU/ml
Mężczyźni – od 1,3 do 19,3 mIU/ml
FSH u kobiet pokazuje także rezerwę jajnikową (badanie wykonane między 2-4 dniem cyklu):
- wartość poniżej 3 mIU/ml – niewydolność przysadki
- wartość 3-9 mIU/ml – dobra rezerwa jajnikowa
- wartość od 9 do 12 mlU/ml – obniżona rezerwa jajnikowa
- wartość od 12 do 18 mIU/ml – wyczerpująca się rezerwa jajnikowa
- wartość powyżej 18 mIU/ml – wyczerpana rezerwa jajnikowa
Interpretując wyniki badania, określa się także stosunek LH do FSH (oba hormony badane w tym samym dniu cyklu). Prawidłowo wynosi około 1.
Gdy LH jest zawyżone – mamy do czynienia z PCOS, z kolei gdy FSH jest zawyżone, wtedy prawdopodobnie występuje niedoczynność przysadki.
Zaburzenia poziomów FSH i LH – przyczyny
Do przyczyn zbyt niskiego poziomu FSH i LH zaliczamy przede wszystkim niewydolność przysadki mózgowej i/lub podwzgórza – to prowadzi do wtórnej niewydolności jajników lub jąder. Może to wynikać z następujących schorzeń:
- Guzy przysadki mózgowej,
- Zespół Kallmanna (objawami tej choroby genetycznej są zaburzenia węchu i hipogonadyzm hipogonadotropowy),
- Hipogonadyzm samoistny hipogonadotropowy, związany z upośledzeniem umysłowym,
- Karłowatość przysadkowa: wynika ona z rzadkiej mutacji w genie kodującym czynnik transkrypcyjny (PROP1) – to powoduje niedobory następujących hormonów: prolaktyny, TSH, hormonu wzrostu (GH) oraz FSH i LH,
- Hiperprolaktynemia – może wynikać z gruczolaka przysadki, niewydolności nerek lub wątroby, pierwotnej niedoczynności tarczycy lub przez zażywanie niektórych leków (np. neuroleptyków). Hiperprolaktynemia może zahamować wydzielanie GnRH poprzez centralny mechanizm związany z dopaminą,
- Pierwotna niedoczynność tarczycy może to prowadzić do hipogonadyzmu poprzez hiperprolaktynemię. Niski poziom tyroksyny (T4) powoduje wysoki poziom hormonu uwalniającego tyreotropinę (TRH), który z kolei stymuluje wydzielanie prolaktyny,
- Nadmierna aktywność fizyczna – może powodować funkcjonalny hipogonadyzm podwzgórzowy,
- Wrodzony przerost nadnerczy (CAH) – jest on spowodowany niedoborem 21-hydroksylazy lub niedoborem 11-hydroksylazy; oba prowadzą do wysokich poziomów androgenów, które mogą obniżać FSH i LH.
Z kolei zbyt wysoki poziom LH i FSH wiąże się z następującymi chorobami:
- Zespół Klinefeltera – jest najczęstszą wrodzoną nieprawidłowością powodującą pierwotny hipogonadyzm u mężczyzn. Objawy tego zespołu to: niepłodność, małe jądra oraz niski poziom testosteronu z wysokim poziomem FSH i LH,
- Zespół Turnera – objawy to opóźnione dojrzewanie płciowe, pierwotna niepłodność oraz obniżone stężenie estrogenów i wysokie stężenie gonadotropin LH i FSH,
- Wnętrostwo,
- Dystrofia miotoniczna – jest to autosomalne zaburzenie dominujące, które prowadzi do atrofii mięśni, której towarzyszy hipogonadyzm przejawiający się w postaci małych jąder i zmniejszonej produkcji spermy. Poziom FSH u większości pacjentów jest wysoki; około połowa ma niski poziom testosteronu i wysoki poziom LH,
- Pierwotna niewydolność jajników/jąder
- Gruczolaki gonadotropowe – są to najczęściej makrogruczaki przysadki mózgowej. Do objawów zaliczamy zaburzenia widzenia, bóle głowy i wysokie poziomy LH i FSH.
- Mutacje w genie kodującym podjednostkę beta FSH lub LH – występują niezwykle rzadko.
Warto wiedzieć, że niektóre leki również są w stanie zaburzyć poziomy LH i FSH:
- Poziom FSH może być podwyższony u osób zażywających cimetydynę, klomifen, glikozydy naparstnicy lub lewodopę.
- Poziom FSH może być obniżony w przypadku zażywania środków antykoncepcyjnych, fenotiazyny i leków hormonalnych. Stężenie FSH jest również wyższe u palaczy.
- U osób, po badaniu scyntygraficznym, izotopy użyte podczas badania mogą zaburzać poziom FSH i LH.
- Poziom LH może być zawyżony przy lekach przeciwdrgawkowych, klomifenie, naloksonie.
- LH ulega obniżeniu przy przyjmowaniu digoksyny, środków antykoncepcyjnych i leków hormonalnych.
Jak balansować poziom LH i FSH?
Zarówno podwyższone, jak i obniżone poziomy LH i FSH wywołują szereg nieprzyjemnych objawów i znacząco wpływają na płodność, dlatego tak ważne jest, aby zbalansować te hormony. Już nie będę się rozpisywać o znaczeniu odpowiedniej diety, aktywności fizycznej oraz stylu życia. Ten temat poruszałam wielokrotnie w innych artykułach. Zadbanie o jedzenie, ruch i psychikę to takie podstawy, bez których nie ruszymy dalej. Tutaj chciałam poświęcić więcej czasu na zioła i suplementy, które mogą wspomóc dietoterapię.
Maca
Wzmacnia organizm i dodaje energii, działa adaptogennie, a także wspiera płodność i zwiększa libido. Poprawia nastrój, wzmacnia pamięć i koncentrację. Stymuluje organizm do produkcji hormonów i przywraca równowagę między nimi. Zalecana dawka to 2000-3000 mg na dzień.
Niepokalanek
Obniża poziom prolaktyny, podnosi poziom progesteronu i poprawia ratio estradiol – progesteron. Wspiera pracę podzwgórza i przysadki, co normuje poziomy LH i FSH. Dzięki temu wspomaga przywrócenie lub regulację cyklu miesiączkowego i zmniejsza skutki PMS. Rekomendowana dawka to 300-400 mg trzy razy dziennie.
Żeń-szeń (Panax)
Pobudza do działania przysadkę mózgową i podwzgórze, poprawia odporność na stres, zwiększa libido oraz wspomaga w zaburzeniach erekcji u panów. Zalecana dawka to dwie kapsułki po 500 mg dwa razy dziennie.
Inozytol
Obniża poziom LH, wolnego testosteronu oraz insuliny. Wpływa na normalizację poziomu hormonów, a także usprawnia pracę gospodarki cukrowej.
Źródła:
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3963304/
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/10773387
https://emedicine.medscape.com/article/118810-overview
https://academic.oup.com/edrv/article/21/1/5/2423682