Kolejnym hormonem, który rozkładam na czynniki pierwsze jest testosteron. Ważny hormon zarówno dla mężczyzn, jak i dla kobiet. Sprawdź, co zrobić, aby naturalnie wyrównać jego poziom.
Testosteron jest hormonem steroidowym, który jest wytwarzany z androstendionu lub androstendiolu. U mężczyzn ponad 95% testosteronu jest wytwarzane przez komórki Leydiga w jądrach. Synteza testosteronu w obrębie jąder jest związana z dużą ilością reakcji metabolicznych, gdzie jedną z kluczowych, jest wytworzenie pregnenolonu z cholesterolu. Z pregnenolonu powstają hormony płciowe oraz glikokortykosteroidy (np. kortyzol). Proces ten jest regulowany przez LH (hormon luteinizujący – wydzielany przez przysadkę mózgową) zachodzi w obrębie błony komórkowej mitochondriów. To właśnie LH i FSH (hormon folikulotropowy – wydzielany przez przysadkę mózgową) odpowiadają za prawidłowe funkcjonowanie jąder i produkcję androgenów. Dodatkowo LH zmienia przepływ krwi w jądrach, aby odpowiednio modulować dostępność testosteronu.
Testosteron wraz z FSH przede wszystkim odpowiadają za inicjację i utrzymywanie spermatogenezy. Z kolei dojrzewanie nasienia jest kontrolowane przez testosteron oraz dihydrotestosteron (DHT).
U kobiet około 50 % testosteronu powstaje na skutek obwodowej konwersji androstendionu, który jest głównym związkiem androgennym występującym u płci żeńskiej, natomiast reszta jest wytwarzana w jajnikach i w korze nadnerczy. Ilość testosteronu zmienia się u kobiet wraz z przebiegiem cyklu miesięcznego osiągając najniższe stężenie w fazie folikularnej. Największe stężenie testosteronu występuje mniej więcej w połowie cyklu, a wartości obserwowane w fazie lutealnej są wyższe niż w I fazie cyklu.
Testosteron i dojrzewanie
Zwiększona produkcja testosteronu w okresie dojrzewania jest spowodowana aktywacją osi podwzgórze – przysadka – jądro. Wzrost ilości pulsów GnRH (gonadoliberyny – hormonu wytwarzanego przez podwzgórze) wpływa na zwiększone wydzielanie LH i FSH przez przysadkę mózgową, co wywiera bezpośredni wpływ na czynność komórek Leydiga i produkcję testosteronu.
Naturalny spadek poziomu testosteronu
U mężczyzn w okresie starzenia można zaobserwować stopniowy spadek poziomu testosteronu. Wynika to z obniżenia funkcji osi podwzgórze-przysadka-jądra. Do objawów wynikających z niedoboru androgenów zaliczamy spadek libido, zmniejszenie masy mięśniowej, zwiększenie ilości tkanki tłuszczowej oraz osteoporozę.
Aromatyzacja testosteronu
Testosteron za pomocą enzymu aromatazy ulega przekształceniu do estradiolu. Reakcja ta zachodzi głównie u kobiet, gdzie pod wpływem stymulującego działania LH dochodzi do produkcji androgenów, które następnie są przekształcane poprzez aromatyzację do estrogenów, w procesie zależnym od działania FSH. Aromatyzacja następuje również u mężczyzn, gdzie estradiol głównie wpływa u nich na rozwój kości. Czasem nadmierna aromatyzacja może prowadzić do przewagi estrogenowej, dlatego można tą reakcję zahamować poprzez inhibitory aromatazy. Należą do nich:
- kurkuma,
- imbir,
- lukrecja,
- winogrona,
- czarna lub zielona herbata,
- liście Damiana,
- koci pazur,
- propolis
Funkcje testosteronu u mężczyzn i u kobiet
To nie jest tak, że testosteron to wyłącznie męski hormon. Androgeny są również bardzo potrzebne kobietom, tylko w odpowiedniej ilości. Jeżeli chodzi o hormony, to objawy będziemy odczuwać zarówno przy zbyt wysokim jak i przy zbyt niskim poziomie danego hormonu.
Funkcje testosteronu u mężczyzn
- wpływa na wytwarzanie męskich cech płciowych,
- wpływa na rozwój męskiego owłosienia,
- inicjuje spermatogenezę i wpływa na jej przebieg,
- zwiększa libido i potencję,
- ma działanie anaboliczne, a dzięki temu wpływa na wzrost masy mięśniowej,
- stymuluje wzrost kości,
- działa przeciwzapalne,
- stymuluje nerki do produkcji erytropoetyny,
- jego odpowiednie stężenie zapobiega takim chorobom jak: cukrzyca t.II, depresja, osteoporoza, choroby układu krążenia,
- pozytywnie wpływa na poziom energii i zwiększa wytrzymałość.
Funkcje testosteronu u kobiet
- wpływa na metabolizm tkanki kostnej,
- wpływa na dobry nastrój,
- zwiększa libido,
- działa przeciwzapalnie,
- poprawia wrażliwość insulinową,
- utrzymuje hormon wzrostu na prawidłowym poziomie, co pomaga utrzymać prawidłowe wartości tkanki mięśniowej i tłuszczowej,
- polepsza jakość cery,
- dba o dobrą jakość snu,
- wzmacnia działanie układu odpornościowego.
Jak zbadać poziom testosteronu?
Badanie testosteronu wykonujemy z krwi. Warto pamiętać, że normy laboratoryjne dla testosteronu całkowitego to 260-1000 ng/dl. Przy czym wynik powinien być jak najwyżej górnej granicy normy, aby mężczyzna czuł się dobrze. Kiedy wyniki są już niższe niż 450 ng/dl, wtedy wzrasta ryzyko następujących chorób:
<450 ng/dl – ryzyko zespołu metabolicznego
<400 ng/dl – ryzyko wewnętrznego uszkodzenia prącia
<350 ng/dl – ryzyko anemii
<300 ng/dl – pojawia się niskie libido, zaniki pamięci, ryzyko zachorowania na cukrzycę osteoporozę, depresję,
<250 ng/dl – ryzyko miażdżycy i problemy ze snem
<200 ng/dl – problemy ze wzwodem
< 150 – silne stany zapalne, ryzyko zachorowania na nowotwór
Do tego, najlepiej wykonać badanie testosteronu wolnego. Dlaczego? Około 60% testosteronu wiąże się z globuliną wiążącą testosteron i estrogeny (TEBG) wytwarzaną w wątrobie, a reszta jest związana z globuliną wiążącą hormony płciowe (SHBG). Tylko ok. 2% hormonu nie jest związana z białkami surowicy i jest zdolna do przenikania do wnętrza komórek i do wywierania metabolicznego wpływu. To jest właśnie testosteron wolny, który pokazuje, ile tak naprawdę jest aktywnego hormonu do dyspozycji. Dlatego istotne jest wykonanie badania testosteronu wolnego.
Aby mieć pełny obraz gospodarki androgenowej, warto zbadać poziom DHT (szczególnie u kobiet z podejrzeniem PCOS) oraz androstendion. Często pomocne będzie też badanie DHEA i DHEA-s. Tak samo jak w przypadku testosteronu, najlepiej, aby u mężczyzny wyniki badań androgenów mieściły się jak najbliżej górnego zakresu normy. U kobiet celujemy w środek normy.
Zbyt niski poziom testosteronu – skutki
Niski poziom testosteronu prowadzi między innymi do:
- otyłości, syndromu metabolicznego, cukrzycy t.II,
- oporności na insulinę,
- obniżenia czynności jąder/jajników,
- depresji,
- osteoporozy,
- raka prostaty.
Jakie są przyczyny niskiego poziomu testosteronu? Przede wszystkim kiepskiej jakości dieta, używki (papierosy, alkohol), nadmierny stres (wypalone nadnercza), insulinooporność, antykoncepcja oraz niedoczynność tarczycy (przez to zwiększa się poziom SHBG i tym samym zmniejsza ilość aktywnego hormonu).
Zbyt wysoki poziom testosteronu – skutki
- podwyższone ciśnienie krwi,
- PCOS u kobiet,
- zmiany zachowania u mężczyzn,
- choroba Borderline,
- defeminizacja u kobiet (brak owulacji, zaburzenia miesiączkowania, zanik gruczołów sutkowych),
- maskulinizacja (trądzik, hirsutyzm, łojotok, łysienie, przerost łechtaczki, wzrost masy mięśniowej, zmiana barwy głosu i sylwetki ciała, wzrost lub obniżenie libido),
- otyłość, insulinooporność,
- trądzik,
- wahania nastrojów.
Jak naturalnie podnieść poziom testosteronu?
Dieta
Odpowiednio dobrana kaloryczność (diety zbyt niskokaloryczne lub niskotłuszczowe będą zaburzać syntezę hormonów steroidowych) oraz jak najbardziej nieprzetworzona dieta są kluczem do sukcesu. Warto się oprzeć na dobrej jakości białku, warzywach, owocach, tłuszczach, kaszach, dobrych tłuszczach. Ważne, aby wykluczyć z diety przetworzoną, gotową żywność, cukier, używki i rafinowane tłuszcze roślinne.
Witamina D
Ma duże znaczenie przy produkcji testosteronu, dlatego jej odpowiedni poziom jest niezwykle ważny. Suplementacja witaminy D zwiększa o 25% poziom testosteronu u mężczyzn, którzy mieli jej niedobory1. Oprócz suplementacji, warto zadbać w diecie o dobrej jakości ryby morskie, wątróbkę, jajka, a także wystawiać się na światło słoneczne.
Cynk
Cynk przywraca właściwy metabolizm testosteronu, a także obniża aktywność enzymu 5-α-reduktazy, który przekształca testosteron do DHT.
Magnez
Również bardzo korzystnie wpływa na zwiększenie poziomu testosteronu2. Warto też jeść produkty bogate w magnez: kakao, pestki dyni, migdały, kaszę gryczaną, orzechy, banany.
Zadbaj o ruch, zwiększ ilość tkanki mięśniowej
Ćwiczenia siłowe świetnie podnoszą poziom testosteronu, a także wpływają na zwiększenie tkanki mięśniowej, które dodatkowo pobudza wydzielanie jeszcze większej ilości tego hormonu.
Regeneracja, ograniczenie stresu
Gdy nadnercza się przemęczone – spada poziom testosteronu. Dlatego bardzo ważne jest, aby umieć odpoczywać, regenerować się i spać odpowiednią ilość godzin3. Więcej o przywracaniu rytmu dobowego pisałam w artykule o kortyzolu.
Zioła i naturalne substancje
Istnieje wiele substancji, które podnoszą poziom testosteronu. Są to m.in.: cynamon, kordyceps, traganek, pyłek pszczeli, kurkuma, ashwaganda, świerzbiec właściwy, holy basil, zielona herbata, aloes, olej z orzechów włoskich, szałwia lekarska, forskolina.
Jak naturalnie obniżyć poziom testosteronu?
Gdy kobieta ma problem ze zbyt wysokim poziomem androgenów, przede wszystkim powinna skupić się na znalezieniu przyczyny takiego stanu.
Do najczęstszych zaburzeń endokrynologicznych przebiegających z nadmiarem androgenów zaliczamy:
• zespół policystycznych jajników (PCOS) – 75%
• hirsutyzm idiopatyczny – 15%
• wrodzony przerost nadnerczy – 3%
• choroba i zespół Cushinga – 1%
• hiperprolaktynemia – 1%
• nowotwór jajnika – 1%
• nowotwór nadnerczy – 0,1%
• hiperandrogenizm polekowy – 1%
Gdy już zaadresujemy przyczynę, wtedy można wdrożyć odpowiednie postępowanie. Niestety w niektórych przypadkach kuracja hormonalna i interwencja medyczna może być konieczna.
Jak można naturalnie obniżyć poziom testosteronu?
Dieta
I w tym wypadku również sprawdza się dieta nieprzetworzona, oparta o warzywa, dobre tłuszcze, białko. Jednocześnie wyrzucamy cukier, węglowodany proste, przetworzone jedzenie i roślinne tłuszcze trans i rafinowane.
Suplementy
Właściwości obniżające poziom androgenów mają następujące substancje:
- DIM,
- Saw palmetto,
- Pluskwica groniasta,
- lukrecja,
- olej lawendowy.
Siemię lniane
Zawiera lignany, które wzmacniają produkcję estrogenów i tym samym przyczyniają się do obniżenia poziomu testosteronu.
Źródła:
1 https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21154195
2 https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/20352370
3 https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/18413429
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19220251
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21709300
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2811355/
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25796037
Hiort O. Androgens and puberty. Best Practice and Research Clinical Endocrinology and Metabolism 2002; 16: 31-41
Rea MA, Marshall GR, Weinbauer GF, Nieschlag E. Testosterone maintains pituitary and serum FSH and spermatogenesis in gonadothropin-releasing hormone antagonist-suppressed rats. Journal of Endocrinology 1986; 108: 101-107
Harman SM, Metter EJ, Tobin JD, Pearson J, Blackman MR Longitudinal effects of aging on serum total and free testosterone levels in healthy men. Baltimore Longitudinal Study of Aging. J Clin Endocrinol Metab 2001; 86:724-731.
Mulligan T, Iranmanesh A, Gheorghiu S et al. Amplified nocturnal luteinizing hormone (LH) secretory burst frequency with selective attenuation of pulsatile (but not basal) testosterone secretion in healthy aged men: possible Leydig cell desensitization to endogenous LH signaling–a clinical research center study. Journal of Clinical Endocrinology and Metabolism 1995; 80: 3025–3031.
O’Malley BW, Strott CA. Steroid hormones: metabolism and mechanism of action In: Reproductive Endocrinology: Pathology, Pathophysiology and Clinical Management. Yen S, Jaffe R, Barbieri R. W.B.Saunders Company Philadelphia 1999; 110-134