Zrozumieć hormony, cz. 8 – Aldosteron

Aldosteron jest hormonem, o którym raczej nie mówi się zbyt wiele. A szkoda, bo pełni wiele naprawdę istotnych funkcji w organizmie i zaburzenia z nim związane są dosyć częste.

Aldosteron jest mineralokortykosteroidem i jest produkowany przez korę nadnerczy.  Jest wydzielany w okołodobowym rytmie, a jego poziom jest największy pod koniec snu, nad ranem (przed wzrostem kortyzolu).

 

Funkcja aldosteronu

Głównym zadaniem aldosteronu jest udział w regulacji gospodarki wodno-mineralnej. Wpływa na zwrotne wchłanianie sodu w nerkach oraz na zatrzymywanie wody. Reguluje tym samym wydalanie potasu. To m.in. dzięki temu hormonowi zostaje zachowana równowaga sodowo-potasowa, a co za tym idzie – jesteśmy odpowiednio nawodnieni oraz mamy prawidłowe ciśnienie tętnicze. Aldosteron wpływa także na pracę mięśnia sercowego oraz śródbłonka naczyń.

Aldosteron działa antagonistycznie do przedsionkowego peptydu natriuretycznego (ANP) wytwarzanego w sercu, który wzmaga wydalanie sodu i obniża ciśnienie krwi.

Układ renina – angiotensyna – aldosteron (RAAS)

Układ renina – angiotensyna stymuluje wydzielanie aldosteronu. Kiedy komórki w nerkach lub w sercu rozpoznają, że ciśnienie krwi jest zbyt niskie, zaczyna wytwarzać się renina, która jest przekształcana w angiotensynę I. Enzym ACE przekształca ją do angiotensyny II, która z kolei stymuluje nadnercza do wytwarzania aldosteronu. Gdy aldosteronu jest wystarczająco dużo i ciśnienie krwi się normuje, następuje zahamowanie wydzielania reniny.

Zaburzenia poziomu aldosteronu

Jeśli poziom aldosteronu będzie zbyt niski lub zbyt wysoki – może dojść do poważnych problemów. Poniżej przegląd jednostek chorobowych i objawów związanych z aldosteronem.

Jakie choroby mogą być związane z poziomem aldosteronu?

Hiperaldosteronizm pierwotny (zespół Conn’a) – wiąże się z podwyższonym poziomem aldosteronu i jego najczęstszą przyczyną są gruczolaki wydzielające ten hormon. Dochodzi do zatrzymywania sodu i nadmiernej utraty potasu, co może prowadzić do nietolerancji węglowodanów, a także do oporności na wazopresynę (zmniejsza się zdolność do zagęszczenia moczu). Bardzo duże niedobory potasu mogą wtedy prowadzić do niedociśnienia ortostatycznego (czyli nadmierne obniżenie ciśnienia po przyjęciu pozycji stojącej).

W tej chorobie odnotowuje się zwiększone wartości aldosteronu w moczu i krwi, a także innych mineralokortykosteroidów – deoksykortykosteronu, kortykosteronu oraz 18-hydroksykrotykosteronu. Stężenia kortyzolu we krwi i w moczu są prawidłowe.

Objawy:

  • Podwyższone ciśnienie krwi,
  • Niedobór potasu,
  • Zmęczenie, osłabienie,
  • Częste pragnienie i oddawanie moczu (szczególnie w nocy),
  • Drętwienie lub mrowienie rąk/nóg,
  • Częste bóle głowy,
  • Serce bywa łagodnie powiększone.

Wtórny hiperaldosteronizm

Jest to tak naprawdę odmiana zespołu Conn’a. Za zbyt duże wartości aldosteronu odpowiadają najczęściej problemy z innymi narządami, np. nerkami, sercem lub wątrobą.

Choroba Addisona

Niedoczynność nadnerczy jest związana nie tylko z poziomem kortyzolu czy DHEA. Wpływa także na poziom aldosteronu, który ulega znacznemu obniżeniu w tym wypadku. To z kolei prowadzi do:

  • osłabienia, uczucia zmęczenia,
  • utraty apetytu, zmniejszenia masy ciała,
  • chęci spożywania słonych pokarmów,
  • problemów pokarmowych,
  • niskiego ciśnienia tętniczego oraz hipotonii ortostatycznej,
  • zmniejszonego stężenia glukozy we krwi (hipoglikemia),
  • zmniejszonego stężenia sodu i/lub zwiększone stężenie potasu we krwi,
  • ściemnienie skóry.

Zespół Cushinga

Nadczynność nadnerczy również wpływa na poziom aldosteronu. W tym wypadku aldosteronu i kortyzolu jest za dużo. Do objawów zaliczamy:

  • osłabienie mięśni, bóle kostne,
  • androgenizację
  • zaburzenia miesiączkowania,
  • trądzik,
  • podwyższone ciśnienie krwi,
  • różowe lub fioletowe rozstępy na skórze brzucha, ud, piersi i ramion,
  • nietolerancja glukozy, mogąca prowadzić do cukrzycy,
  • nadwaga, otyłość, zwłaszcza w okolicy karku, twarzy oraz brzucha, (okrągła twarz, jak ,,księżyc w pełni” oraz ,,bawoli kark”).

Zbyt wysoki aldosteron jest najczęściej związany z:

  • chorobami autoimunologicznymi,
  • wysokim ciśnieniem krwi,
  • chorobami wieńcowymi,
  • przewlekłymi chorobami nerek,
  • osteoporozą – przez wysoki poziom aldosteronu szybciej jest wydalany wapń z organizmu,
  • pierwotnym hiperaldosteronizmem (tzw. Zespół Conn’a).

Jakie mogą być przyczyny zbyt wysokiego poziomu aldosteronu?

  • Stres (oczywiście tutaj zaliczamy każdy rodzaj stresu, zarówno ten emocjonalny, jak i stres, który nasz organizm codziennie odbiera – dieta kiepskiej jakości, ekspozycja na toksyny, przewlekłe infekcje, itd.).
  • Podwyższony poziom cholecystokininy – hormonu działającego w układzie pokarmowym oraz nerwowym, który zwiększa poziom aldosteronu, tym samym zwiększając ciśnienie krwi i retencję soli. Osoby z problemami jelitowymi (np. z ZJD) mają większą skłonność do nadmiernego wydzielania cholecystokininy.
  • Niedobory magnezu/cynku.
  • Niskie ciśnienie krwi (zbyt niskie ciśnienie sprawia, że organizm produkuje więcej aldosteronu, aby je podnieść).
  • Suplementacja potasem – zbyt duża ilość potasu jest sygnałem do produkcji aldosteronu, w celu wydalenia nadmiaru.
  • Gruczolaki wydzielające aldosteron.

Zbyt niski poziom aldosteronu często jest związany z :

  • przewlekłymi infekcjami,
  • starzeniem się – poziom aldosteronu maleje wraz z wiekiem,
  • niedoczynnością nadnerczy – choroba Addisona.

Jakie mogą być przyczyny zbyt niskiego poziomu aldosteronu?

  • Przewlekłe infekcje, szczególnie związane z cytokinami TNF, IL-6, IL-1,
  • Wysoki poziom przedsionkowego peptydu natriuretycznego (ANP). ANP ma antagonistyczną funkcję w stosunku do aldosteronu. Aldosteron stymuluje retencję sodu, a ANP powoduje utratę sodu.

Skąd się biorą bóle głowy po ćwiczeniach?

Ćwiczenia zazwyczaj zwiększają poziom aldosteronu poprzez zwiększenie ACTH, co daje organizmowi znak, że należy oszczędzać sód. Jednak, jeśli mamy jakiś stan zapalny, produkcja aldosteronu będzie ograniczona i może dojść do zbyt niskiego poziomu. Zbyt mało aldosteronu to zbyt mało sodu, a jeśli podczas ćwiczeń dużo się pocimy, może to spowodować niski poziom sodu i problemy z tym związane, m.in. właśnie bóle głowy.

Jak zbadać poziom aldosteronu?

Oznaczamy poziom aldosteronu we krwi. Gdy wychodzą zbyt wysokie lub zbyt niskie wartości, wtedy przeprowadza się kolejne testy, w celu ustalenia konkretnej jednostki chorobowej. Badanie wykonujemy rano, na czczo. Kobiety powinny wykonywać badanie aldosteronu w pierwszej połowie cyklu.

Na poziom aldosteronu  wpływa również pozycja ciała (stojąca lub leżąca) – musi być utrzymana niezmiennie przez kilka godzin (ok. 2-4 godziny). Oczywiście nie chodzi o to, żeby iść do laboratorium i cały czas stać – pozycja musi być pionowa, więc wystarczy siedzieć.

Wraz z poziomem aldosteronu warto oznaczyć również poziom reniny (wtedy można wyliczyć wskaźnik aldosteron/renina (ARR)) oraz kortyzolu.

Co zaburza wyniki badań?

  • zbyt mała lub zbyt duża podaż sodu z diety,
  • leki przeciwbólowe i przeciwzapalne,
  • leki moczopędne,
  • sterydy,
  • tabletki antykoncepcyjne,
  • beta-blokery,
  • silny stres i nadmierny wysiłek fizyczny (podwyższają poziom aldosteronu).

Jak obniżyć poziom aldosteronu?

Oprócz odpowiednio dobranej diety i zmian w stylu życia, warto również zwrócić uwagę na:

  • Wyrównanie poziomu magnezu lub cynku.
  • Odpowiednią podaż sodu.
  • Herbata rooibos ma działanie obniżające poziom aldosteronu.
  • Probiotyki.

Co podwyższa poziom aldosteronu?

  • unikanie soli (głównie chodzi o sól kuchenną, tą przetworzoną i szkodliwą oraz unikanie przetworzonej żywności – jest pełna takiej soli).
  • potas – tutaj warto raczej starać się uzupełniać z jedzenia,
  • lukrecja – tylko uwaga! Przewlekłe spożywanie lukrecji  może nadmiernie pobudzić produkcję aldosteronu i innych mineralokrotykosteroidów, co może prowadzić do nadciśnienia, niedoboru potasu itd. Co ciekawe, przy takich objawach poziom aldosteronu będzie niski lub w normie. Za to odpowiedzialny jest aktywny składnik lukrecji, kwas lukrecjowy oraz jego metabolit kwas lukrecjonowy. Oba te alkaloidy hamują dehydrogenazę 11 β-hydroksyteroinową w nerkach, co zwiększa stężenie kortyzolu i sprawia, że działa on jak mineralokortykosteroid. Takie zjawisko jest nazywane pseudohiperaldosteronizem i może być wywołane przez substancje zawarte w lukrecji oraz jej pochodne tj. Karbenoksolon (zawierają go leki przeciwwrzodowe).
  • aktywność fizyczna
  • krem progesteronowy – progesteron może bezpośrednio przyczyniać się do zwiększenia wytwarzania aldosteronu w fazie lutealnej, niezależnie od układu renina-angiotensyna.
  • wapń.

Jak widać, aldosteron jest mocno związany z odpowiednią pracą nadnerczy. O tym, jak zadbać o nadnercza pisałam w artykule o kortyzolu.

Źródła:

https://academic.oup.com/jcem/article/91/10/3981/2656555

https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/0024320575901290

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/2368474

https://academic.oup.com/endo/article-abstract/105/2/327/2591829?redirectedFrom=fulltext

http://www.jimmunol.org/content/184/1/191.full

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/17492946

https://link.springer.com/article/10.1007%2Fs00198-013-2399-1

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/6338717

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3636818/

https://en.wikipedia.org/wiki/Aldosterone

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19490420

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *